110 yıl önce, Çanakkale'nin kanlı muharebelerinin ortasında yer alarak, cesurca savaşın izlerini kaydeden Zembruska, hem gazetecilik mesleği hem de kadın hakları açısından büyük bir adım attı.
Zembruska’nın Çanakkale yolculuğu
1889 yılında Sofya'da doğan Wanda Zembruska, Osmanlı’ya sığınan bir Leh soylu ailesinin mensubu olarak büyüdü. Genç yaşta gazeteciliğe adım atan Zembruska, 1915 yılı temmuzunda Osmanlı-Bulgar Hudut Tashihi Anlaşması’nı takip etmek amacıyla İstanbul’a geldi. Bir ay süren İstanbul’daki hazırlıkların ardından Zembruska, gazetesi için Çanakkale Cephesi’ni yerinde görmek üzere yola çıktı. Tekirdağ üzerinden Gelibolu Yarımadası’na ulaşan Zembruska, burada 10 gün boyunca bomba ve havan mermilerinin altında gözlemlerini kaydetti.
Mustafa Kemal ile görüşmesi ve Çanakkale’deki gözlemleri
Zembruska, Çanakkale Cephesi'nde geçirdiği süre boyunca, dönemin önemli komutanlarından Anafartalar Grubu Komutanı Mustafa Kemal ile de görüşme fırsatı buldu. Gazetesine gönderdiği 6. mektubunda, Kemal’in çalışma odasında aldığı raporları, yaptığı stratejik planları ve askerlere verdiği emirleri detaylı bir şekilde aktararak, Mustafa Kemal’in savaşın gidişatındaki stratejik zekasını gözler önüne serdi. Zembruska, Kemal’in karargahında gördüğü yaşamı şöyle anlattı:
"Kemal Bey, karargahını dağa yaslanmış küçük bir evde kurmuş. Burası neredeyse tamamen muharebe hattında, ancak içeriye girdiğimizde büyük bir rahatlıkla karşılaştık. Kemal Bey, haritalar üzerinde çalışıyor, emirler veriyor, her şeyin kontrolü altında."
Zembruska, Mustafa Kemal'in, savaşın nasıl yönetildiğini ve her bir adımın nasıl titizlikle planlandığını anlatırken, bir satranç oyuncusunun her hamlesi gibi stratejilerin dikkatle yapıldığını belirtti.
İngiliz taarruzuna karşı Türk direnişi
Zembruska, savaşın en kritik anlarından birini anlattığı mektubunda, İngilizlerin büyük bir taarruza kalkıştığı anı aktardı. "Türkler, öfkeli deniz dalgalarının parçalandığı bir kayalık gibi duruyor," diyerek, Mustafa Kemal’in liderliğindeki Türk ordusunun dirençli savunmasını övdü. Zembruska, Kemal’in askerlerine verdiği moralin ve liderliğinin, İngilizleri denize geri püskürtmeyi başardığını yazdı. “Kemal Bey, bu çatışmadan madalya ve yarayla çıkmış. Bir şarapnel parçası ona yandan isabet etmiş ve sadece saatinden dolayı yara tehlikeli hale gelmemiş. Bu saati Kemal Bey, Liman von Sanders Paşa’ya hatıra olarak vermiş."
Zembruska’nın mektupları, Çanakkale'nin hikayesini bütün dünyaya taşıdı
Zembruska'nın Çanakkale Cephesi'ne dair gönderdiği mektuplar, savaşın sadece askeri değil, insanlık açısından da önemli bir dönüm noktası olduğuna ışık tutuyor. Zembruska'nın yazdıkları, savaşın her iki tarafı arasındaki stratejilerin, askerlerin moral durumlarının ve cephede yaşanan zorlukların yanı sıra, dönemin liderlerinin kişisel özelliklerini de gözler önüne serdi.
Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Atatürk ve Çanakkale Savaşlarını Araştırma Merkezi Müdürü Doç. Dr. Barış Borlat, Zembruska’nın yazdıklarının, Mustafa Kemal’in Çanakkale Cephesi’ndeki karargahının detaylarına ulaşmamızı sağladığını belirtti. Zembruska, gazetesine gönderdiği bu mektuplarla yalnızca bir kadın gazeteci olarak değil, aynı zamanda savaşın en zor koşullarında cesur bir ses olarak da tarihe adını yazdırdı.